بسمه تعالی
پیرو گفتمان با شبکه صدا و سیمای ارمنستان
ما پیشنهادات دکتر افراسیابی را به مدیر شبکه بین الملل یک در مورد انتقال سواد رسانه‌ای شنیدیم، برای ما (من و همسرم) این سوال مطرح شد که اگه قرار باشد در یک بازه زمانی کوتاه، خودم این کار را انجام بدهیم، چه کاری باید صورت گیرد و چه اطلاعاتی مورد نیاز است؛ با توجه به این که این جور مسایل و این گونه انتقال اطلاعات نیازمند به یک گروه تحقیق و نیاز به ساعت‌ها مطالعه و بررسی دارد. ولی من و همسرم برای بالا بردن-حداقل اطلاعات خودمان در زمان اقامت در ارمنستان- به صورت تیتر وار و خلاصه کمی به تحقیق آن پرداختیم. یکی دیگر از دلالیلی که این تحقیق را انجام دادیم این بود که اگر مجبور شدیم به دوستان ارامنه خودمان در ایران، دلیل سفر و هدف از انجمن سواد رسانه‌ای را توضیح دهیم، حداقل اطلاعات اولیه در این رابطه داشته باشیم، به همین دلیل ابتدا به دنبال تعاریف سواد رسانه‌ای و هدف از آموزش آن رفتیم.
جمع‌بندی ما از علم سواد رسانه
علم سواد رسانه‌ای بایستی به ما کمک کند تا بتوانیم:
۱) درک این که چگونه محتوای رسانه بر فرهنگ و جامعه اثر می‌گذارد.
۲) درک و شناسایی روش‌های بازاریابی و ارتباطات
۳) درک و شناسایی هدف خالق محتوای رسانه
۴) آموزش تکنیک‌های متقاعد کردن
۵)شناخت فقر و اطلاعات غلط
۶) مشارکت در عرصه عمومی به عنوان یک شهروند
هدف سواد رسانه، افزایش آگاهی در رابطه با پیام‌های رسانه‌ای که ما در زندگی روزمره با آن مواجه هستیم که باعث به وجود آمدن فرهنگ مردمی میشود و بر انتخاب شخصی تاثیر می‌گذارد. دانش سواد رسانه‌ای باعث ایجاد تفکر انتقادی و حل خلاقانه مسایل برای تبدیل به یک کاربر معقول و تولید‌کننده اطلاعات میشود.
بهترین جامعه هدف برای سواد رسانه
با توجه به این نوجوانان تا دوره جوانی هزاران ساعت از وقت خود را به تماشای تلویزیون، سی‌دی، گشت و گذار در اینترنت، بازی‌های ویوئویی، فیلم، سینما و رادیو اختصاص می‌دهند اهمیت سواد رسانه در این جامعه را مشخص می‌کند.
در مصاحبه‌‌ای که با جناب دکتر حسین علی افخمی (مدیر سابق گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و عضور هیئت علمی همایش سواد رسانه‌ای و مسوولیت اجتماعی ) در سایت تابناک منتشر گردیده است، از کودکان به عنوان مهمترین جامعه هدف سواد رسانه‌ای نام برده است. ایشان گفته‌اند اگر مخاطب برنامه‌های جشنواره و سواد رسانه‌ای و مسوولیت اجتماعی، مشخص نباشد، در پایان همایش با این وضع رو به رو خواهیم بود که اقدامات زیادی انجام شده اما خروجی مشخصی نداشته است.
به همین دلیل نتیجه گرفتم برای ایجاد ارتباط و فعالیت برون مرزی در رابطه با سواد رسانه‌ای در کشوری مثل ارمنستان بهترین جامعه هدف کودکان و نوجوانان هستند.
با توجه به سفرمان به ارمنستان، کمی وضعیت موجود ارمنستان را بررسی کردم. فرهنگ ارمنستان شبیه و در عین حال متمایز از کشورهای همسایه خود از قبیل گرجستان و روسیه است. کمی هم به فرهنگ کشورهای مدیترانه‌ای مانند یونان و ایتالیا شباهت دارد.
خط ارمنستان توسط یک روحانی که به زبان‌های پارتی و ساسانی مسلط بوده طراحی شده است. دین رسمی آنها مسیحی و قبل از مسیحیت بر اساس شواهد تاریخی، مزدا پرستی و بت پرستی رواج داشت. مردم این کشور خود را پیرو مذهب گریگوریانس (شخصی به نام گریگور لوساویچ، نخستین رهبر مذهبی ارامنه بود و طبق گفته‌ها و شواهد به جا مانده اصالت ایرانی داشته است) می‌دانند و در مسائل دینی و مذهبی کاملا مستقل عمل می‌کنند. جمعیت ارمنستان در تاریخ ۲۷ ژوئن ۲۰۱۸ ، ۲،۹۳۴،۱۰۹ تخمین زده شده که از این تعداد ۱،۰۹۳،۴۸۵ نفر در ایروان زندگی می‌کنند. میانگین سنی در ارمنستان ۳۴٫۳ سال است (جمعیت جوان). به همین دلیل ایروان شهر خوبی برای فعالیت به نظر می‌رسد.
وضعیت سیاسی ارمنستان
ارمنستان به عنوان یکی از همسایگان ایران در شمال غرب، در بخش جنوبی قفقاز جنوبی قرار دارد. ارمنستان از لحاظ موقعیت جغرافیایی با کشورهای آدربایجان، گرجستان ، ترکیه و ایران هم مرز بوده و از موقعیت استراتژیک خاصی برخوردار است. جمهوری اسلامی ایران از بدو استقلال ارمنستان در سال ۱۹۹۱، این کشور را به رسمیت شناخته و روابط سیاسی و اقتصادی خود را با این کشور آغاز نموده و گسترش داده است.
رویکرد و جایگاه ارمنستان به اهداف، علایق، منافع و سیاست‌های ایران در منطقه نزدیک است و مورد توجه بیشتر ایران قرار دارد و گسترش روابط همه جانبه با ارمنستان در دستور کار ایران لحاظ شده است.
اهمیت ژئوپلتیک ارمنستان
ارمنستان با محدوده سرزمین فعلی‌اش بین ترکیه و نخجوان در غرب، با آذربایجان در شرق حائل شده است. در دیدگاه تحلیل‌گران ارمنستان، سدی در مقابل سیاست ملی گرایی ترکی و گسترش نفوذ ترکیه، یکی از مهمترین رقبای ایران در آذربایجان قرار گرفته است تا نتواند با ارتباط زمینی مستفیم به راحتی امکانات گسترده خود را گسترش دهد. از سوی دیگر آذربایجان نیز برای ارتباط با نخجوان مجبور است از خاک ایران استفاده کند.
اهمیت سیاسی
باید توجه داشت روابط بین ایران و ارمنستان بایستی با توجه و در چارچوب محدود کردن نفوذ ترکیه به عنوان فرهنگی حامل منافع آمریکا باشد. ضمنا باید در نظر داشت دولت آذربایجان به شدت به روابط ایران و ارمنستان حساسیت نشان می‌دهد.
در زمان جنگ تحمیلی، چون ترکیه تنها مسیر ارتباطی ایران به اروپا بود (به دلیل رویکردهای خاص شوروی) ترکیه می‌توانست فشارها و محددیت‌های خاصی برای ایران اعمال کند. ولی در زمان استقلال ارمنستان و گرجستان ، برقراری امنیت نسبی در منطقه مسیر ایران تا دریای سیاه، (مسیر ارمنستان و گرجستان) پتانسیل خوبی برای جایگزینی این مسیر می باشد.
ارمنستان به شدت به مواد سوختی و کالاهای ایرانی و نیز مسیر ایران برای واردات و صادرات از طریق آبهای آزاد نیازمند است. با مرور بر حجم و ارزش مبادلات دو کشور و نوع کالاهای مبادله شده نشان می‌دهد عمده مواد غذایی و سوخت و ضروریات زندگی مردم ارمنستان از طریق ایران تامین شده است به نحوی که ارامنه، پل فلزی بر روی ارس را «پل حیات» نامیده‌اند و به طور طبیعی ایران به مهمترین نقطه ی اتکای ارمنستان تبدیل شده و نفوذ ایران به طور طبیعی افزایش یافته است. حجم روابط تجاری ایران و ارمنستان تا کنون ۳۵۰ میلیون دلار بوده که با ایجاد مناطق آزاد به ۶۰۰ میلیون دلار افزایش یافته است.
فرهنگ ارمنستان
بر اساس تحلیل کارشناسان، ارمنستان دارای علایق فرهنگی و تاریخی فراوانی به ایران دارد. ارامنه معتقدند در طول تاریخ میان قدرت‌های حاک بر ارمنستان، بهترین رفتار را از ایرانیان سراغ دارند.
وجود ۲۰۰ هزار ارمنی در ایران به عنوان بزرگترین اقلیت دینی که با کمال رفاه و آزادی به سر می‌برند و مقایسه وضعیت مناسب آنها با ارمنه ساکن در سراسر جهان، حتی آمریکا و اروپا توسط مردم ساکن ارمنستان باعث شده تا عمده ملت ارمنی اعتقاد داشته باشند که ایران با وجود تفاوت مذهبی، قومی و زبانی با ارامنه، بهترین برخورد را با آنها داشته است (خود من در هنگام سفر باوسایل عمومی مثل تاکسی بارها از راننده تاکسی جمله «ایرانی ، ارمنی، داداش» را شنیده‌ام). اکثر ارامنه در ایران، در تهران ساکن هستند.
در شمال ایران در آذربایجان غربی، صومعه‌ی سنت thaddus واقع شده است که احتمالا در سال ۶۹ میلادی ساخته شده و برخی معتقدند که اولین کلیسا در جهان است. ارمنی‌ها در ایران مجاز به تولید الکل و نوشیدن آن در اماکن خصوصی هستند. ارامنه مشهور ایرانی، آندارنیک تیموریان (کاپیتان سابق تیم ملی فوتیال ایران)، آندارنیک مدادیان (خواننده پاپ -اندی)، النوش تریان (فیزیکدان و مادر نجوم مدرن ایران)، کارو لوکاس ققاسیان (دانشمند و استاد دانشگاه) می‌باشند.
جوانان ارمنی در داخل ایران اگرچه نژاد و قوم اصلی خود را ارمنستان می‌دانند ولی خود را ایرانی نیز می‌دانند و علاقه‌ی بیشتری به ایران می‌دانند. این نشان‌هنده‌ی سیاست مناسب جمهوری اسلامی در قبال اقلیت‌های مذهبی می باشد. ارمنی‌های ایران بر خلاف آذری‌های شمال ایران، ایران را وطن خود می‌دانند. ارمنی‌های ایرانی با لهجه شرقی ارمنستان صحبت می‌کنند و لهجه خود را پاک‌تر و مناسب‌تر، بدون مخلوط کردم کلمات ترکی و روسی می‌دانند. ارامنه غدای ایرانی را به خوبی می‌شناسند مانند قرمه‌سبزی، آبگوشت، برانی و کوکو، پلو و نان لواش. ارامنی‌های ایرانی بسیاری از شیوه‌های اسلامی در مورد نظافت شخصی، شستن حمام و منزل را به کار می‌برند و از حدیث‌های اسلامی در این زمینه بسیار استفاده می‌کنند و مورد قبول آنها است. لهجه ارامنه ایرانی در ارمنستان به شدت مورد تمسخر قرار می‌گیرد. اخیرا در آمریکا تحقیقی انجام شده که ارمنی‌های ساکن ایران، موفق‌ترین، ثروتمندترین و با تحصیلات عالی ، نسبت به هر جای دیگر جهان هستند.
بررسی ارمنستان در رابطه با سواد رسانه‌ای
در ارمنستان چندین موسسه و دانشگاه در زمینه سواد رسانه‌ای فعالیت می‌کنند که با یک جستجوی ساده در گوگل قابل دسترسی است. در ارمنستان موسسه‌ای وجود دارد به عنوان اتاق «هوشمند کودکان» (COAF) که در روستاهای ارمنستان مستقر هستند و به کودکان اجازه دسترسی به فناوری و آمورش رایگان را می‌دهند. این کلاس‌ها شامل زبان انگلیسی ، رباتیک، آموزش رسانه‌ها، برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های اجتماعی می‌باشد.
شش اتاق هوشمند در استان لری و دو اتاق در استان تکوچ وجود دارد. ضمنا اتاق‌های دیگری در مدارس استان‌های دیگر وجود دارد که به نام «اتاق خلاقیت» نام‌گذاری شده‌اند. با توجه به بررسی انجام شده، حدود یک میلیون ارمنی در فیسبوک فعال هستند. در ارمنستان ۲۰ ایستگاه رادیویی و ۳۰ ایستگاه تلویزیونی وجود دارد. در ارمنستان با نفوذترین رسانه، تلویزیون می‌باشد. مرکز تحلیل رسانه‌های مهم در ارمنستان سایت media.am است که به زبان‌های اوکراین، رومانیایی و بلاروس ترجمه میشود. بر اساس تحقیق صورت گرفته در ارمنستان، جوانان بیش از افراد مسن از منابع آنلاین استفاده می‌کنند. اخبار تلویزین بسیار محدودتر از منابع آنلاین عمل می‌کنند و آمریکا شدیدا شروع به تبلیغات در حوزه سواد رسانه‌ای در ارمنستان کرده که این تبلیغات را به صورت نشست‌هایی که توسط دانشگاه‌های مشترک ارمنی- امریکایی است برگزار کرده است و جدیدا هم چندین نشست در این رابطه برگزار شده است.
مرکز برنامه‌های رسانه‌ای،کتابی الکترونیکی بر روی dvd برای مدرسان سواد رسانه‌ای منتشر کرده است که شامل درس، مقالات نظری، لینک‌ها و حتی بازی می‌باشد. در ارمنستان مسابقات دانشجویی به نام «من و رسانه» در سطح دانشگاه‌ها برگزار میشود که به صورت غیر مستقیم توسط امریکا هدایت میشود.
مراکز آموزشی ارمنستان به شدت در دسترسی به تجهیزات منابع ضعیف هستند. از قیبل رایانه، پرژکتور و غیره. اخیرا چهره‌های سیاسی در سواد رسانه‌ای وارد شده‌اند و سعی دارند مسائل سواد رسانه‌ای در سطح دولتی گسترش دهند.
نتیجه گیری
با توجه به بررسی های میدانی و مطالب گردآوری شده، به نظر می‌رسد :
با توجه به اشتراکات فرهنگی بسیار و دیدگاه کلی مثبت مردم ارمنستان به ایران به عنوان دولتی که به فرهنگ و مذهب آنها با احترام رفتار می‌کند (این دیدگاه بیشتر به وسیله گفتگو بین ارامنه ایران و ارمنستان به وجود آمده است) می‌شناسند. آموزش سواد رسانه‌ای در ارمنستان دارای پتانسیل بالایی می‌باشد؛ ولی پیشنهاد می‌گردد:
- آموزش سواد رسانه‌ای در ارمنستان ترجیحا با همکاری و مشارکت دانشگاه‌های ایران در ارمنستان (مانند پیام نور) انجام شود.
- آموزش سواد رسانه‌ای در ارمنستان می‌تواند در قالب آموزش‌هایی از قبیل آموزش زبان انگلیسی، آموزش آشپزی، رباتیک، انیمیشن‌سازی، و آموزش برنامه نویسی اپلیکیشن صورت گیرد. جامعه جوان ارمنستان به شدت علاقمند به این گونه آموزش‌ها می‌باشد.
- کارگاه‌های آموزشی، کارآفرینی و استارت‌آپ‌ها و معرفی استارت آپ‌های موفق ایرانی به دلیل نرخ بالای بیکاری و آشنا بودن جوانان این کشور با این گونه فعالیت‌های اقتصادی به شدت مورد استقبال قرار می‌گیرد.
- به دلیل سنتی بودن جامعه و همچنین مقاومت شدید فرهنگ ارمنی در مقابل قرهنگ‌های غربی نشست‌های سواد رسانه‌ای که با مشارکت دانشکاه‌های امریکایی برگزار شده با موفقیت زیادی برخوردار نبوده است. در نشست‌های انجام شده، کارشناسان ارمنی به شدت در این مساله که هدف از سواد رسانه ایجاد دیدگاه انتقادی و این که هدف سازنده یک محتوا چه بوده است پافشاری کرده‌اند.
در سفر به ایروان متوجه مسجدی به نام «مسجد کبود» شدیم. مسجد کبود تابلویی فارسی دارد و در بهترین منطقه شهر از نظر فرهنگی واقع شده و بنا به گفته رایزن فرهنگی (آقای حیدری) در آنجا کلاس‌های زبان فارسی برگزار میشود و بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. به نظر می‌رسید محلی بسیار مناسب برای برگزاری کلاس‌هایی از قبیل زبان انگلیسی، آشپزی، اپلیکیشن و برنامه نویسی ایجاد کرد و در کنار آن سواد رسانه‌ای را آموزش داد. با توجه به علاقمندی مردم ارمنستان به فیسبوک می‌توان مقالاتی در این زمینه را به اشتراک گذاشت. اگر کلاس‌های ایرانی دارای تجهیزات آموزشی از قبیل رایانه، ویدئو پرژکتور و غیره باشد، شدیدا مورد پسند جوانان قرار می‌گیرد.
کارگاه‌های ساخت اپلیکیشن‌ها و استارت آپ‌ها از ابتدا تا انتها بسیار مورد توجه دولت و مردم می‌باشد. نرم افزارهای ارمنی عمدتا توسط کارشناسان امریکایی ساخته و به زبان ارمنی برگردانده میشود، البته با مشارکت خیلی کم ارامنه. این مساله از شباهت نرم افزارهای تاکسی و گردشگری ارمنی و امریکایی می‌تواند دید.
دولت جدید ارمنستان و مردم بسیار علاقمند به مشارکت و آموزش بانوان در عرصه آموزش بازار کار هستند. در اکثر گفتگوها و نشست‌ها ، شخصیت‌های ارمنی در رابطه با مشارکت بانوان نظراتی ارائه کردند. برگزاری مسابقات در رابط با آموزش رسانه توسط انجمن با مشارکت دانشگاه‌ها می‌تواند بسیار مفید واقع گردد.
گردآوری و ترجمه: مهدی پاشایی- هانیه عظیم زادگان
